طرح قلمزنی

در سده‌های آغازین اسلامی، اعراب طرح قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده‌های بعد در اثر علاقه هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از باورهای اسلام، در آفرینش آثار فلزی کوشیدند و کم‌کم نقوش طرح‌های بومی و اسطوره‌ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد.

طرح قلمزنی یکی از زیباترین و پرسروصدا ترین هنرهای ایرانیان است که ساخت یک نمونه از طرح قلمزنی نیازمند اعصاب و روان آرام می باشد. برخی از هنرمندان این رشته به دلیل سر و صدای زیاد آن، گوش های خود را به روش های مختلف بسته و سپس کار خود را آغاز می کنند.

پیش از شروع طرح قلمزنی با قلم و چکش و انتقال طرح بر روی فلز ابتدا باید کار را قیرریزی کرد و سپس طرح را روی کار انتقال داد و آنگاه با قلم و چکش ایجاد نقش بر روی آن را آغاز کرد.

یکی از ظریف ترین صنایع دستی ایران ، طرح قلمزنی بر روی انواع فلزات و آلیاژهاست که سابقه ایی بسیار طولانی دارد . قلمزنی هنر نَقر ( کندن ) نقوش بر اشیاء فلزی است . طرح قلمزنی هنری است که طی آن هنرمند قلمزن ، نقوش اصیل و سنتی را با ابزار و وسایل ساده و دستی ولی با مهارت و هنرمندی ، بر روی شیء موردنظر نقر می کند.

در گذشته هنرمندان این رشته در زمینه ی ساخت و پرداخت انواع ظروف و آثار دیگری از فلزات و آلیاژهای مختلف فعالیت داشتند و بر روی طلا و نقره نیز به قلمزنی می پرداختند . ولی در حال حاضر ، کار این گروه بیشتر به نقش نشاندن بر روی مس و برنج و آلیاژهای مختلف و ندرتاً به قلمزنی بر روی نقره محدود می شود . همچنین در گذشته هنرمندان این رشته اشیاء و آثار و محصولاتی را که به قلمزنی روی آن می پرداختند خودشان تهیه می کردند در حالی که هم اینک طرح قلمزنی توسط کارگاه های ساخت انجام می شود و کمتر اتفاق می افتد که صنعتگر قلمزنی ، خودکار ساخت شیء را نیز انجام دهد .

روش کار قلمزنی

برای طرح قلمزنی ابتدا پشت سطح شیء یا اثری را که قرار است قلمزنی کنند ، با قیر می پوشانند تا ظرف طی مرحله ی قلم زنی بر اثر ضربات چکش و فشار قلم ، تاب بر نداشته و هم از سر و صدای زیاد جلوگیری شود . برای این عمل یعنی قیر اندود کردن پشت کار ، قیر جامد را در دستگاه ذوب قیر (دستگاه ذوب قیر معمولاً استوانه ای است مرکب از دو قسمت فوقانی و تحتانی . در قسمت فوقانی یک پاتیل بزرگ قرار دارد که قیر را درون آن می ریزند و قسمت تحتانی منبع حرارتی قرار می گیرد که با کنترل مقدار حرارت می توان قیر مذاب را در غلظت دلخواه نگاهداشت . ) ذوب می کنند . سپس قیر ذوب شده را به صورت لایه به لایه روی محل موردنظر می کشند تا قشر نسبتاً ضخیمی تشکیل گردد